Doğalgaz Dergisi 215. Sayı (Temmuz-Ağustos 2019)

40 Doğalgaz / Temmuz - Ağustos 2019 dogalgaz.com.tr MAKALE FUAT TURAN Makine Mühendisi, ESGAZ HOT-TAP OPERASYONLARI VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR D ünyanın birçok ülkesinde, özellikle de ülkemizde en önemli enerji kaynaklarından biri olan doğalgaz hayatımızın vazgeçilmezleri arasına girmiş durumda. Sürekli gelişen ve genişleyen şehirlerde doğalgaz tale- binin karşılanması, şehirler arasında iletimi sağlayan çelik doğalgaz borularından yeni bağlantılar alınarak sağlanıyor. Aynı şekilde şehir merkezlerinde de mevcut gazlı çelik hattan yeni bağlantılar alınarak, oluşan yeni ihtiyaçlar karşılanabili- yor. İçerisinde gaz bulunan borulardan gaz akışı kesilmeden ve içerisindeki gaz boşaltılmadan bağlantı yapılabilmesi için Hot-Tap adı verilen özel bir tekniğe sahip işlemin gerçekleş- tirilmesi gerekiyor. 1. DOĞALGAZ HATLARINDA HOT-TAP İŞLEMI Hot-Tap içerisinden yüksek basınçlı doğalgaz geçen hattın gaz akışını kesmeden; branşman alma, vana koyma, deplase gibi işlemleri gerçekleştirebilmek için özel makina ve fitting malzemeleri ile yapılan işlemdir. Hot-Tap, fittinglerin boru üzerine kaynatılması [1], delme ve tapalama işlemlerinden oluşur. Yapılacak işleme göre boru üzerine önceden belirle- nen sayıda fitting kaynağı yapılır ve kontrollü olarak delme işlemine geçilir. Vana koyma, kepleme, branşman alma gibi işlemler bittikten sonra kaynatılan, kullanılmayacak fittingler keplenir. İlerleyen zamanlarda vana değişimi gibi durumlarda kullanılabilecek olan flanşlar, kör flanş ile kapatılır. Hot-tap işlemi yapılan çelik boru kısımlarında ve fittinglerde koroz- yonu engellemek amacıyla muayene işlemlerinin ardından izolasyon yapılması gerekir. 2. HOT-TAP KAYNAK İŞLEMI Kullanım amacına göre belirlenen ve sipariş edilen fitting- ler, üretilen firmalarda, standartlarda belirtilen bütün testlere tabi tutulur. Fittings talep eden gaz dağıtım firma çalışan- ları, özel üretilen hot-tap fittings testlerine nezaret etmeli. Tüm testlerden geçen fittingler uygulama sahasına getirilir. Delme işleminin yapılabilmesi için amacına uygun fittingler çelik boru üzerine kaynatılır [2]. Kaynatılacak fittingler, boru çapına özel imal edilmiş olmalı ve çelik boru üzerine düzgün bir şekilde oturmalı. Hot-tap fittingleri yüksek mukavemet, kaynaklanabilirlik ve yüksek korozyon direncine sahip olmalı. Hot-tap kaynak işleminde en önemli iki risk canlı boru- nun yakılıp delinmesi ve kaynak bölgesinde hidrojen çatlağı oluşmasıdır. Kaynak işleminden önce boru kalınlığı ultraso- nik test yöntemi ile ölçülmeli kaynak bölgesinde korozyon ve malzeme hatası olmadığından emin olunmalı. Canlı hat üzerinde kaynak yapılırken kaynak havuzu altındaki ergime- miş alan boru iç basıncına karşı koyabilecek mukavemette değilse delinme problemi ortaya çıkar. Boru et kalınlığının standartlar içerisinde olması, boru üzerinde korozyon ve malzeme hatalarının bulunmaması delinme riskini en aza indirir. Kaynak işleminde en fazla karşılaşılan risk durumu hid- rojen çatlaklarıdır. Hidrojen çatlağının sebebi boru içerisinde akan gazın ısı akışını hızlandırmasıdır. Boru içerisindeki akış [1]. Kaynağı Yapılan Fittings [2]. Çelik boru üzerine kaynaklanmış fittings