Samsun’un tarih öncesi çağlarda ne zaman ve nasıl kurulduğu hakkında kesin bilgiler yoktur. Kentin güneyindeki “Dündar Tepe” höyüğünde yapılan arkeolojik araştırma ve incelemeler Kalkolotik ve Bakır Çağlarına ait bir uygarlığın yaşadığını ortaya koymuştur. Ayrıca söz konusu yörenin Hititlerden önce ve onların döneminde “Gaskalarca” da yerleşim yeri olarak seçildiği Hitit yazılı kaynaklarından anlaşılmaktadır.

 

M.Ö. 12 YY’da Anadolu’da Hitit siyasal egemenliğinin kalkmasından sonra Samsun’un çeşitli devletlerin nüfus alanı haline geldiği sanılmaktadır. M.Ö. 750-760 yılları arasında Anadolu’da Yunan kolonilerinin kurulduğu dönemde Samsun, “Amisos” adlı küçük bir yerleşim merkezi idi. Şehrin İon şehri devletlerinden Miletos (Millet) tarafından kurulduğu kabul edilmektedir. Bu çağlarda şehir pek çok kez el değiştirmiştir. M.Ö. 5. YY’da Atinalılar, M.Ö. 4.YY’da önce Persler daha sonra da Makedonyalılar (İskender) egemen olmuştur. M.Ö. 331 yılında Büyük İskender Amisos’u bağımsız şehir olarak ilan ederek egemenliği bu şehirde de etkin olmuştur.

 

1071 Malazgirt Zaferi ile Anadolu kapılarının Türkler’e açılmasından sonra Samsun, Anadolu’nun fethi ile görevli komutanlardan Melik Danişment Gazi ve onun kurduğu Beyliği denetimi altına girmiştir. 12. YY sonlarında Anadolu Selçuklu Devletinin eline geçmiştir. 14. YY’da Canik Beylerinin yönettiği Samsun ve dolayları, Osmanlı Devletini ikinci kez kuran Çelebi Sultan Mehmet eliyle, 1413’de Osmanlı yönetimine katılmış.

 

İkiztepe Ören Yeri

Kızılırmak’ın denize döküldüğü yerde iki büyük, iki küçük tepeden oluşur. İkiztepe Hint-Avrupa kökenli Anadolu’lu bir halkın yaşadığı İ.Ö. 3200’lerde başlayan ve 2100’lere kadar kesintisiz 1100 yıllık zaman dilimi içinde sürekli yaşanmış bir İlk Tunç Çağı yerleşmesidir. Kafkasya’dan Balkanlara kadar geniş bir alanda kültürel ve ticari ilişkiler kuran, arsenikli bakırdan silahlar ve dokuma kumaşlar üreten İkiztepeliler, 4 bin 500 yıl önce kafatası ameliyatı yapacak kadar da gelişkin tıp bilgisine sahiplerdi.

 

Tekkeköy Mağaraları

Samsun’un 14. km kadar doğusunda Tekkeköy İlçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Fındıcak ve Çınarlı derelerinin suladığı vadi boyunca yükselen kaya kitlelerinde büyüklü küçüklü oyuk ve mağaralar vardır. 1941 yılında Ankara Üniversitesi Dil Tarih - Coğrafya Fakültesi Öğretim Üyelerinden Prof. Dr. Tahsin ÖZGÜÇ başkanlığında bir heyet tarafından yapılan kazı ve araştırmalar sırasında, burada çok sayıda prehistorik mağara, sığınak ve düz yerleşme yeri keşfedilmiş, Paleolitik Çağ’a dek uzanan buluntular elde edilmiştir. Bu mağaralarda yaşayan Paleolitik Çağ insanı, madeni tanımamış, bütün aletlerini taş, ağaç ve kemikten yapmıştır. Geçimlerini avcılık ve toplayıcılıkla sağlamışlar, taşı yontmak suretiyle yaptıkları el baltaları, mızrak uçları, kesiciler, kazıyıcılar gibi çeşitli aletleri kullanmışlardır. Tekkeköy’de yapılan kazı ve araştırmalarda genellikle mezar hediyesi olarak kullanılmış olan çanak-çömlek, küpe, bilezik, bıçak-kama, okucu, toplu iğne vb. eserler bulunmuştur. Bu eserler biçimleri ve teknik özellikleri ile Orta Anadolu seviyesinde olup, kemik aletler de Orta ve Batı Anadolu’daki benzerlerine kıyasla daha ileri bir işçiliğe sahiptir. 

 

Çınarcık ve Fındıcak vadilerinin birleştiği yerde ve her iki vadiye hakim durumda bulunan kaya kitlesi “Delikli Kaya” adıyla bilinmektedir. Bu kaya kitlesinden çıkan basamaklar, teknik ve biçim yönünden incelenmiş ve Delikli Kaya’nın bir Frig Kalesi olduğu anlaşılmıştır. Tekkeköy buluntuları Samsun Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.

 

Bafra Asarkale ve Kaya Mezarları 

Bafra İlçesi’nin 30 km güneybatısında, Kızılırmak Vadisi içerisinde ve Altınkaya Barajı yakınındadır. Asarkale, Hellenistik Çağ’a ait olup savunma (korunma) amacıyla yapılmıştır. Anakayaya oyularak yapılmış 3 adet mezarın da aynı döneme ait olduğu sanılmaktadır.