1. Giriş

Bilindiği gibi 4703 sayılı Çerçeve Kanun ve bu kanuna dayanarak uyumlaştırılarak uygulamaya konulan AB Yeni Yaklaşım Yönetmelikleri ile aralarında sıcak su kazanlarının da bulunduğu birçok ürün CE işaretlemesi kapsamına alınmıştır. 2006 yılında çıkarılan Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Birim Fiyat Tariflerinde sıcak su kazanlarında CE işareti şartı aranması ve 05.12.2008 tarihinde yürürlüğe girmiş olan Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliğinin merkezi kazanlarda en az 92/427AT sayılı yönetmeliğe göre (**) şartını araması ve yönetmeliğin yeni binalarda hemen uygulamaya konulması ile birlikte, üreticiler açısından pazarda CE işareti olmadan piyasada tutunmanın olanağı kalmamıştır. Kentsel dönüşüm projesinin yasalaştırılmasından sonra, kazan sektöründe çok hızlı bir büyüme olacağı ve kazan imalatçılarının tarihi bir fırsatla karşı karşıya olacağı beklenmektedir. Bu nedenle, içinde bulunduğumuz dönemde sıcak su kazanlarında CE işaretlemesi süreci, üreticiler ve tüketiciler açısından 2012 yılında her zamankinden daha da önemli bir hale gelmiş durumdadır. Yine bilindiği gibi, sıcak su kazanlarında CE işaretlemesinin en önemli aşaması ise Tip İnceleme testleridir. Çünkü CE uygunluk değerlendirme maliyetlerinin yaklaşık %60-70’lik kısmını tip inceleme test maliyetleri oluşturmaktadır.

 

Ne yazık ki Türkiye’de bugüne kadar özellikle sıcak su kazanlarında, imalatçıların bilinçsizliğinden yararlanılarak, çok sayıda hatalı belgelendirmeler yapılmıştır. Yasalara göre hatalı belgelendirmelerde birinci derecede üreticiler sorumlu tutulduğu için kazan üreticileri, yasalarla karşı karşıya kalmamak için tip inceleme testleri hakkında gerekli bilgi donanımına sahip olmalıdırlar. Söz konusu makale bu amaçla kaleme alınmıştır. Konu öncelikle ilgili yönetmeliklerin kapsamları hakkında genel bilgilendirme, tip inceleme faaliyetlerinin içeriği, tip inceleme test koşulları ve test düzenekleri hakkında bilgi, gerekli testler ve üreticilerin dikkat etmesi gerekli hususların açıklanması şeklinde incelenmiştir.

 

2. İlgili Yönetmeliklerin Kapsamı

Sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanları, kazan olarak iki adet AB direktifi kapsamındadır. Bunlardan ilki 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik, diğeri ise 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmeliktir. Kazanla birlikte panel vb. donanım ve aksesuarlar verilmesi halinde ise yukarıda sayılan yönetmeliklere 2006/95/EC(73/23/AT) Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat Yönetmeliği ve 2004/108/EC(89/336/AT) Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmelikleri de eklenmektedir. 

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik 4-400 kW arasındaki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarını kapsamaktadır. Bu nedenle 4-400 kW arasındaki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanları hem 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik hem de 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik gereklerine uygun olmalıdır. 400 kW üzerindeki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarının durumu zaman zaman yanlış anlaşıldığı için yanlış uygunluk değerlendirme faaliyetleri söz konusu olmaktadır. 400 kW üzerindeki sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanlarının genellikle 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği kapsamında olduğu düşünülmektedir, fakat bu değerlendirme kesinlikle doğru değildir. 400 kW üzerindeki gaz yakıtlı sıcak su kazanları, mahal ısıtılmasında kullanılacaksa tereddütsüz bir şekilde 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında değerlendirilecektir. Çünkü 2009/142/EC(90/396/AT) yönetmeliği ısınma amacıyla üretilecek olan sıcak su kazanları için kapasite ile ilgili bir sınırlama getirmemektedir.

 

3. AB Yönetmeliklerinde Tip İncelemesi Faaliyetleri

AB Yönetmelikleri Tip İnceleme faaliyetlerinde üreticiye genellikle aşağıdaki sorumlulukları yüklemektedir:

 

A. Teknik dosyanın hazırlanması: Teknik dosya, uygunluk değerlendirmesinin amacına göre kazanın tasarımı, üretimi ve çalışmasına ilişkin bilgileri kapsamalı ve dosya içinde aşağıdaki hususlara açıklık getiren belge ve dokümanlar bulunmalıdır:

• Ürünle ilgili genel bir tip tanımlaması,

• Tasarım ve imalat resimleri, parçaların, parça gruplarının ve devrelerin şemaları v.s.

• Çizimlerin, şemaların ve kazanın çalışmasının anlaşılması için gerekli tanımlar ve açıklamalar,

• Üretimde kullanılan malzemelere ilişkin sertifikalar

• Kaynakçı belgeleri,

• İlgili Yönetmelikte atıfta bulunulan ve kısmen veya tamamen uygulanan uyumlaştırılmış standartların listesi, bu standartların uygulanmadığı veya kısmen uygulandığı durumlarda temel gerekleri karşılamak üzere benimsenen çözümlerin açıklamaları

• Tasarım hesaplamalarının ve üretici tarafından yapılan muayenelerin sonuçları,

• Üretici tarafından yapılan test raporları,

• Ürünün montajcıya ve tüketiciye yönelik olarak hazırlanan montaj, kullanma ve bakım talimatları

 

B. Ürünleri temsil edecek olan numunelerin hazırlanarak değerlendirme ve testler için Onaylanmış Kuruluş’a teslim edilmesi

 

İlgili yönetmelikler, Onaylanmış Kuruluşlara da aşağıdaki sorumlulukları yüklemektedir:

i. Teknik dosyayı incelemek, tipin teknik dosyaya uygun olarak imal edildiğini doğrulamak ve ilgili yönetmelikte atıfta bulunulan uyumlaştırılmış standartların ilgili hükümlerine uygun olarak tasarımlanmış unsurları ve bu standartların ilgili maddelerini uygulamaksızın tasarımlanmış parçaları tanımlamak,

ii. Uyumlaştırılmış standartların uygulanmadığı durumlarda veya kısmen uygulandığı durumlarda üreticinin benimsediği çözümlerin, Yönetmelikte belirtilen temel gereklere uyup uymadığını kontrol etmek için uygun muayeneleri ve gerekli testleri yapmak veya yaptırmak,

iii. Üreticinin, ilgili standartları uygulamayı tercih etmesi halinde, bu standartların gerçekten uygulanıp uygulanmadığını kontrol etmek için uygun muayeneleri ve gerekli testleri yapmak veya yaptırmak.

iv. Muayenelerin ve gerekli testlerin (tip testlerinin) yapılacağı yeri başvuru sahibi ile birlikte tespit etmek.

 

3.1. Tip Testleri

Tip testleri, bir tip veya dizi için her kazan tasarımının ilgili standarttaki özellikleri karşılayıp karşılamadığını belirlemek amacıyla yapılırlar. Tip testleri tip inceleme faaliyetlerinin en önemli kısmını oluşturur. Tip testlerinin yapılacağı laboratuar Onaylanmış Kuruluş’un kendi bünyesinde olabileceği gibi, bu işler için taşeron bir laboratuar da kullanılabilir. Taşeron laboratuar kullanılması durumunda taşeron laboratuarın yeterli bir laboratuar olduğu gösterilebilmelidir. Yeterlilik, laboratuarın TS EN ISO/IEC 17020 veya EN ISO/IEC 17025 standardına göre akreditasyona sahip olmasına veya taşeronun yeterliliğinin TS EN ISO/IEC 7020’nin veya TS EN ISO/IEC 17025’in şartlarına göre onaylanmış kuruluşun bizzat kendisi tarafından yapılan bir denetim sonucunda değerlendirilmesi ile gösterilebilmelidir.

 

Tip testlerinin yapılacağı laboratuarın teknik yönden sağlaması gerekli şartlar da vardır. Gerçi teknik şartlar TS EN ISO/IEC 17020 veya EN ISO/IEC 17025 standartlarına göre yapılacak denetimlerde gözden geçirilmesi gerekli olan bir durumdur. Bu makalede okuyucuya ek bilgi verilmesi açısından tip testleri için EN standartları tarafından belirlenen gerekliliklere kısaca göz atılacaktır.

 

Deneylerde detaylı ölçme ve kayıt yapabilecek; özellikle kazan gidiş ve dönüş suyu sıcaklıklarını, kazan atık gazlarının çıkıştaki çekiş değerini, yanma ürünlerinin sıcaklığını ve bileşimini, ölçebilecek cihazların kullanılması gerekir. Deneylerde kullanılan ölçme cihazları % ±2 hassasiyetle verim ölçebilecek nitelikte olmalıdır.

 

Tip testlerinde en kritik ölçümlerden birisi atık gazlardaki emisyon ölçümleridir. Emisyon ölçümleri ile ilgili Avrupa normları emisyon ölçüm yöntemleri için de bir takım kısıtlamalar getirmektedir. Toplam hidrokarbon (THC) ölçümleri için “Alev İyonizasyon Yöntemi (FID)”, CO2 ölçümü için “IR (infrared)” ölçüm yöntemi, gibi ölçüm yöntemlerinin kullanılması şartı getirilmektedir.  

 

Tip testleri sırasında aşağıdaki kurallara uyulmalıdır:

• Kazan, imalatın tasarım ve donanımını temsil etmelidir, 

• Aynı tasarım için, üretim hattındaki en küçük ve en büyük kazanlardan 2:1 oranına eşit veya daha küçük olanları denenir,

• Aynı tasarım için bu oranın 2:1’den büyük olması halinde 2:1 oranını geçmeyecek şekilde ara değerler denenir, 

• Aynı tasarımdaki seri kazanların tamamı -denenmemiş olsalar dahi- ilgili standarda uygun olmalıdır,

• Denenmemiş kazanlarla ilgili sonuçlar, anma ısı gücü esas alınarak enterpolasyonla belirlenir.

 

3.1.1. Mekanik ve Termodinamik Testler

TS EN 303-1, TS EN 303-2, TS EN 303-3, TS EN 303-6, TS EN 304 standartları sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazan testlerinin yapılmasını gerektirmektedir:

a) Hidrostatik basınç testi

b) Kazan ısı gücünün ölçülmesi (Bkz. Şekil 1)

c) Kazan ısıl veriminin ölçülmesi

d) Anma ısı gücünün belirlenmesi

e) Kazan veriminin belirlenmesi

• En yüksek anma ısı yükünde faydalı verim

• Kısmi yükte faydalı verim

f) Su tarafı direncinin belirlenmesi

g) Sürekli ısı kaybının belirlenmesi

h) Sürekli ısı kaybı (ortam sıcaklığı + 50°C)

i) Hazır bekleme kayıpları (ortam sıcaklığı +30°C)

j) Termostat kontrolü için fonksiyon deneyi

k) Kazan yüzey sıcaklıkları (taban sıcaklığı dahil)

l) Baca gazı sıcaklıkları

m) Baca çekişi

n) İslilik

o) Kazan gaz tarafı direnci

p) Döşeme sıcaklıkları

q) CO2, O2, SO2, NOx, CO, THC (sıvı yakıt testlerinde) emisyon değerleri

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik sıcak su kazanları için verimlilik şartlarını şu şekilde belirlemektedir:

 

Kazanların ilgili yönetmelik şartlarını sağladığını gösterebilmek için teste tabi tutulan numunelerin hem anma gücünde hem de kısmi yükte Tablo 1’de tanımlanan verim şartlarını sağladığının görülmesi gerekir. Isı gücü ve verim testlerinin yapılacağı test düzeneği için prensip şeması Şekil 1’de verilmiştir.

 

92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik ayrıca kazan verimlerine göre kazanlarda (*) işaretlemesi (Bkz. Tablo 2) için gerekleri de belirlemektedir. Bilindiği gibi (*) işaretlemesi Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği (BEP) açısından da son derece önemlidir. Yönetmelik gereğince 2000m² üzerindeki binalarda merkezi kazan şartı bulunmaktadır. Bu şart ısı cihazları pazarında çok açık bir yönlendirme yaptığı için, merkezi kazan üreticileri açısından son derece önemlidir. Ancak BEP yönetmeliği, uygun kazan için 92/42/AT yönetmeliğine göre en az (**) olması şartını getirmektedir. Bu itibarla üreticiler, pazarda kalabilmek veya rekabet edebilmek için kazanlarını en az (**) şartını sağlayacak şekilde tasarlamak zorundadırlar.

(*) işaretlemesinde bir hususun dikkatten kaçırılmaması gerekir. (*) işaretlemesinde sadece anma kapasitesi veya %30 kapasite şartının sağlanması yeterli değildir. İşaretlemenin yapılmasında her iki şartın da birlikte sağlandığı (*) kategorisi esas alınacaktır. Aksi takdirde uygunluk sağlanmamış olacaktır.

 

3.1.2. Elektriksel (LVD) Testler

Elektrik Emniyet Deneyleri EN 60335-1 e göre, elektrik korumasının tipi ise EN 60529’a uygun olarak tanımlanmalıdır. Bu nedenle kazanla birlikte verilen elektriksel donanım aşağıdaki tip testlerinden geçirilmelidir:

1. Elektrik bulunan parçalarla temasa karşı koruma

2. Elektrik dayanımı ve kaçak akım

İç elektrik bağlantıları

3. Esnek elektrik kabloları ve besleme bağlantıları

4. Dış kablo bağlantıları için bağlantıuçları Topraklama önlemleri

5. Genleşme aralıkları, boşluklar ve yalıtımlar arası mesafe

6. Elektrik bağlantılarının güvenlik özel

likleri

7. Aralarında değişiklik yapılamayan sabit fiş bağlantıları

 

3.1.3. EMC (Elektro Manyetik Uyumluluk) Testleri

Kazanla birlikte kontrol paneli verilmesi halinde kontrol panelleri EMC testlerine de girmesi gerekebilir. Kontrol panelleri çok basitten karmaşığa kadar değişik tip ve modelde yapılabildiği için, kontrol panellerinin hangi EMC testine gireceğini önceden kestirmek olanaksızdır. Kontrol panelinin yapımında kullanılan elemanlara bağlı olarak hangi elektromanyetik testlerin yapılacağına karar verilir. 

 

3.2. Kazan Etiketi Üzerinde Olması Gerekli Bilgiler

Gerek AB Yönetmelikleri ve gerekse uyumlaştırılmış Avrupa standartları kazanların tanımlanması için ortak kurallar getirmektedir. Bu tanımlamalar en azından aşağıdaki bilgileri içermelidir:

• Üreticinin ticari unvanı ve adresi, 

• Kazanın markası ve tipi

• Üretim yılı ve kazanın seri numarası

• Anma ısı gücü veya ısı gücü aralığı [kW]

• İzin verilen işletme basıncı [bar]

• İzin verilen çalışma sıcaklığı [ºC ]

• CE işareti ve işaretin iliştirildiği yılın son iki rakamı

• Üretim kontrolünü yapan Onaylanmış Kuruluşun AB numarası (CE işaretinin yanında)

 

3.3. Kullanma Kılavuzu 

Üretici ürün ile birlikte, ürünün işletme, bakım ve montaj konusunda bilinmesi gerekli bilgileri içeren bir kullanma kılavuzu vermelidir. Verilen kullanma kılavuzları en az aşağıdaki bilgileri içermek zorundadır:

• Kazanın işletilmesi

• Temizlik ve temizlik aralıkları 

• Arıza durumlarında yapılacak işler

• Yetkili kişiler tarafından yapılan bakımlar, bakımların gerekçeleri ve bakım aralıkları

• Kullanılacak yakıt türü

 

4. Tip İncelemesi Faaliyetleri Sırasında Üreticilerin Dikkat Etmesi Gerekli Hususlar

Üreticiler her şeyden önce ilgili yönetmelik ve standartları gerektiği kadar inceleyip yeterli bilgi donanımına sahip olmak zorundadırlar. Üreticiler haklı olarak ürünlerinin en ekonomik ve en kısa yoldan belgelendirilmesini isteyeceklerdir. Üreticilerin unutmaması gereken en önemli husus yapılan belgelendirme faaliyetlerinden birinci derecede kendilerinin sorumlu olmasıdır. Bir başka deyişle, ürünle ilgili olarak uygun olmayan bir belgelendirme olması durumunda üreticinin “ben belgelendirme için bir Onaylanmış Kuruluş’la anlaştım, hatalı belgelendirme nedeniyle benim bir sorumluluğum yoktur” deme hakkına sahip değildir. Yasal mevzuat, hatalı belgelendirme nedeni ile Onaylanmış Kuruluşları da sorumlu tutmakla birlikte birinci derecede “üretici” yi sorumlu tutmaktadır. 

 

Herhangi bir yanlış anlamaya meydan vermemek için, burada uygun olmayan belgelendirme ile ne anlatmak istediğimizi açıklamak istiyorum. Türkiye’de çok sayıda sıvı ve gaz yakıtlı kazanın 97/23/AT Basınçlı Ekipmanlar Yönetmeliği’ne göre belgelendirildiği görülmüştür. Yine 4-400 kW kapasite aralığında olan, 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik kapsamına giren bir çok sıvı ve gaz yakıtlı sıcak su kazanı, yukarıda da açıklandığı gibi, 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik kapsamında da belgelendirilmesi gerektiği halde, yalnızca 92/42/AT yönetmeliği kapsamında belgelendirilmiştir. Makale konusu kapsamında Türkiye’de karşılaştığımız uygun olmayan belgelendirme örnekleri bunlardır. Bu şekilde CE belgelendirmesi yaptığını düşünen imalatçılar, belgelendirme sonrasında beklemedikleri sürprizlerle karşılaşmak durumunda kalmışlardır. Üreticiler Onaylanmış Kuruluş seçiminde, ekonomiklik ve belgelendirme sürecini mümkün olduğunca kısa tutma çabası yanında; daha sonra sürprizlerle karşılaşmamak için, “uygun” belgelendirme yapabilecek bir kuruluş seçmeye özen göstermek durumundadırlar.

 

Kaynakça

1. Ali Özgenç-Sıcak Su Kazanlarında CE işaretlemesi- I-II, Doğalgaz Dergisi Sayı 98–99 – Ekim 2004 – Kasım – Aralık 2004.

2. 92/42/AT Sıcak Su Kazanlarına Dair Yönetmelik

3. 2009/142/EC(90/396/AT) Gaz Yakan Cihazlara Dair Yönetmelik

4. 2006/95/AT(73/23/AT) Belirli Gerilim Sınırları Dahilinde Kullanılmak Üzere Tasarlanmış Elektrikli Teçhizat Yönetmeliği

5. 2004/108/AT(89/336/AT) Elektromanyetik Uyumluluk Yönetmeliği

6. Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği(05.12.2008 tarihli Resmi Gazete)

7. TS EN 303-1 Kazanlar Cebri Çekiş Brülörlü Kazanlar- Bölüm 1: Terim ve Tarifler Genel Özellikler Deneyler ve İşaretleme

8. TS EN 303-2 Kazanlar- Bölüm 2: Cebri Çekiş Brülörlü Kazanlar- Püskürtmeli Yakıt Brülörlü Kazanlar İçin Özel Şartlar

9. TS EN 303-3 Kazanlar- Bölüm 3: Merkezi Isıtma Kazanları- Gaz Yakan- Kazan Gövdesi ve Cebri Çekişli Brülörden Meydana Gelen Sistem

10. TS EN 303-6 Kazanlar - bölüm 6: Cebri çekiç brolürlü - anma ısıl girdisi 70 KW ‘ı geçmeyen atomize edilmiş sıvı yakıt brolürlü kombine kazanların kullanım sıcak suyu işletimi için temel özellikler

11. TS EN 304 Kazanlar-Sıvı Yakıt Püskürtme Brülörlü Deney Kuralları

12. TS 11392 EN 676 Brülörler – Otomatik üflemeli – Gaz yakıtlar için

13. TS EN 267 Brülörler, cebri çekişli, sıvı yakıt için–Tarifler, özellikler, deney ve işaretleme