Ä°lk olarak Türkiye ve Sovyetler BirliÄŸi arasından yapılan anlaÅŸmanın ardından filli olarak 1987 yılında temin edilen doÄŸalgaz, Türkiye enerji sektörü açısından son derece önemli konuma sahip bir kaynak. Elektrik üretiminde, konutlarda ve sanayide kullanılan doÄŸalgazın tamamına yakınını ithal edilirken bağımlılığın azaltılmasına yönelik politikalar geliÅŸtirilmeye devam ediyor. Türkiye’nin doÄŸalgaz kaynaklarına sahip olan ülkeler ile bu kaynağın tüketicisi olan ülkeler arasında köprü durumunda olması uluslararası alanda Türkiye’nin konumunu önemli bir hale getiriyor. Yakın gelecekte hayata geçecek olan TANAP ve TürkAkım projeleri bu durumun önemli örnekleri. Dergimizin bu sayısında Türkiye enerji sektörü açısından önemli konuma sahip doÄŸalgaza odaklandık.

Türkiye’deki enerji kaynakları açısından doÄŸalgaz önemli bir yere sahip. 2018 yılının ilk dönemlerini yaşıyor olmamız nedeniyle EPDK tarafından 2017 yılı gaz tüketim verileri henüz kamuoyuyla paylaşılmış durumda deÄŸil. EPDK verilerine göre 2016 yılında Türkiye’de 46.352 milyon metreküp doÄŸalgaz ithal edildi. Gaz ithalatının en fazla gerçekleÅŸtirildiÄŸi ülke ise 24.540 milyon metreküp ile Rusya Federasyonu oldu. Türkiye’nin toplam ithalatının yaklaşık yüzde 53’ü bu ülke ile gerçekleÅŸtirildi. Rusya’nın ardından en fazla gaz ithalatının gerçekleÅŸtirildiÄŸi ülke 7.705 milyon metre küp ile Ä°ran oldu. Ä°ran’dan ithal edilen gaz miktarı toplam ithalat içerisindeki payı ise yaklaşık yüzde 17 seviyesinde. Rusya ve Ä°ran’dan ithal edilen gaz miktarı Türkiye’nin toplam gaz ithalatının yüzde 70’ini oluÅŸturuyor. Ä°ran’ın ardından en fazla gaz ithalatının gerçekleÅŸtirildiÄŸi ülke 6.480 milyon metreküp ile Azerbaycan oldu. Cezayir’den gerçekleÅŸtirilen doÄŸalgaz miktarı 4.284 milyon metre küp olurken, Nijerya’dan gerçekleÅŸtirilen doÄŸalgaz miktarı 1.220 milyon metreküp oldu.

DOÄžALGAZIN YÜZDE 36’SI ELEKTRÄ°K ÜRETÄ°MÄ°NDE KULLANILDI

2016 yılı doÄŸalgaz ithalatı 2015 yılına göre % 4,28 oranında azaldı. 2016 yılının sektörel dağılımı yüzde olarak hesaplandığında; konut tüketimi %25,05, elektrik üretimi için tüketim %36,06 ve sanayi tüketimi %30,38 olarak gerçekleÅŸti. Sektörel tüketim miktarlarının yıllara göre incelemesi yapıldığında; elektrik üretimi için kullanılan doÄŸalgaz miktarı 2014-2016 yılları arasında ciddi bir azalma gösterdi. Elektrik üretimi için kullanılan doÄŸalgaz miktarı 2016 yılında bir önceki yıla oranla %12,00 azaldı. 2013-2016 yılları arasında sanayi sektöründe kullanılan doÄŸalgaz miktarları, elektrik üretiminde kullanılan gazın aksine, artış gösterdi. Sanayi sektörü tüketimi 2016 yılında %0,93 artış gösterirken konut tüketiminde bu oran %5,64 olarak gerçekleÅŸti.

EN YÜKSEK TÜKETIM OCAK AYINDA

DoÄŸalgaz tüketim miktarının en düÅŸük aylık deÄŸeri 2.710,61 milyon Sm3 olarak Eylül ayında gerçekleÅŸti en yüksek aylık tüketim ise 5.779,12 milyon Sm3 olarak Ocak ayında gerçekleÅŸti. 2016 yılındaki aylık ortalama tüketim 3.866,26 milyon Sm3 olup Ocak, Åžubat, Mart, Kasım ve Aralık aylarında doÄŸalgaz tüketimi ortalama tüketimin üzerinde gerçekleÅŸti.

Elektrik üretiminde kullanılan doÄŸalgazın toplam aylık tüketim miktarı içindeki payı Temmuz ve AÄŸustos aylarında %50’nin üzerinde gerçekleÅŸti. Konut sektöründe tüketilen aylık doÄŸalgaz miktarının toplam aylık tüketimdeki payı Ocak, Åžubat, Mart ve Aralık aylarında %30’un üzerinde gerçekleÅŸirken konut sektörünün aylık tüketim miktarları içindeki payının en yüksek olduÄŸu ay ise %42,78 ile Ocak ayı oldu. Sanayi sektöründe tüketilen aylık doÄŸalgaz miktarının aylık toplam tüketim içindeki payı 2016 boyunca %22,07 ile %39,93 arasında bir seyir izledi. Sanayi sektörünün aylık tüketim miktarları içindeki payının en yüksek olduÄŸu ay Mayıs ayı oldu.

DEPOLAMA

2016 yılında Türkiye’nin ilk FSRU terminalinin devreye alınmasıyla depolama kapasitesinde artış oldu. Depoların yılsonu toplam stok miktarı 1.700,25 milyon Sm3 olarak gerçekleÅŸti. Ekonomi ve Dış Politika AraÅŸtırmalar Merkezi tarafından hazırlanan rapora göre, Silivri DoÄŸalgaz Depolama Tesisine ek olarak Tuz Gölü Yeraltı DoÄŸalgaz Depolama Projesi 2017 yılının Åžubat ayında iÅŸletmeye alındı. Projenin birinci fazı tamamlandığında altı yeraltı kuyusunda toplam 500 milyon metreküp doÄŸalgaz depolama kapasitesine sahip olacak. Ä°kinci fazın tamamlanmasıyla birlikte 12 kuyuda toplam kapasite 1,2 milyar metreküpe çıkacak. Tekrar gözden geçirilen plan toplam kapasitenin 5,4 milyar metreküpe, günlük gönderim kapasitesinin de 40 milyon metreküpe çıkarılmasını öngörüyor.

TÜRKAKIM ILE 31,5 MILYAR METREKÜP DOÄžALGAZ TAÅžINACAK

Türkiye’de Toplam enerji talebinde doÄŸalgazın payı yüzde 30’ların üzerinde seyrediyor. Dünyanın doÄŸalgaz rezervlerinin yüzde 63 Türkiye’yi çevreleyen ülkelerde bulunuyor. Ekonomi ve Dış Politika AraÅŸtırma Merkezi (EDAM) tarafından hazırlana rapora göre 2003 ve 2013 yılları arasında doÄŸalgaz ve elektrik talebindeki artış oranları bakımından Türkiye’nin önünde yalnızca Çin yer aldı.

Raporda yer alan ifadelere göre, Rusya ve Bulgaristan arasında inÅŸa edilmesi planlanan, ancak iptal edilen Güney Akım projesinin yerine geliÅŸtirilen TürkAkım doÄŸalgaz boru hattı projesi, Karadeniz üzerinden Rusya ile Türkiye’yi birbirine baÄŸlayacak bir proje. Bir Gazprom giriÅŸimi olan Hollanda merkezli South Stream Transport BV ÅŸirketi tarafından geliÅŸtirilen proje, Rusya’nın Karadeniz kıyısındaki Anapa kıyısından Türkiye’nin Trakya bölgesindeki Kıyıköy’e kadar uzanan yaklaşık 900 kilometrelik bir boru hattının inÅŸasını öngörüyor. Birbirine paralel iki boru hattından oluÅŸacak olan hattın yıllık 31,5 milyar metreküp doÄŸalgaz taşıması planlanıyor.

Bu miktarın yarısı Türkiye piyasasının kullanımına sunulacak. Dolayısıyla Rusya ile Ukrayna arasındaki enerji geçiÅŸ anlaÅŸmasının 2019 sonrasında uzatılmaması halinde, Rusya’nın Türkiye’ye Trans-Balkan boru hattı üzerinden saÄŸladığı doÄŸalgazın TürkAkım boru hattı üzerinden sevk edileceÄŸi söylenilebilir. Hattan akacak diÄŸer 15,75 milyar metreküp doÄŸalgaz ise Güney ve Güney DoÄŸu Avrupa ülkelerine iletilecek. Raporda yer alan ekonomik deÄŸerlendirme, kamuoyunda yeterince ele alınmayan iki önemli konuyu deÄŸerlendirmeye alıyor. Bunlardan ilki Türkiye’nin TürkAkım’dan gelecek doÄŸalgaza gerçekten ihtiyaç duyup duymayacağı sorusu. Bu çerçevede Türkiye’nin doÄŸalgaz alım taahhütlerinin ayrıntılı bir incelemesi yapılarak 2035 yılına kadar tahmini garantili arz miktarları veriliyor.

Raporda Arz ve talep analizlerinin sonuçları TürkAkım projesinin Türkiye’nin enerji arz güvenliÄŸine olası katkılarını deÄŸerlendirmek için kullanıldı. Buna ek olarak projenin inÅŸaat aÅŸamasında ortaya çıkacak ekonomik faydalar da ayrıca incelendi. Talep ve arz tahminlerinin bileÅŸkesine bakıldığında, fazla iyimser sayılabilecek bazı siyasi ve ekonomik varsayımlara dayalı olan “DoÄŸal Gaz Fazlası” senaryosu haricinde, Türkiye’nin 2020 yılından itibaren TürkAkım kapasitesinin üzerinde bir doÄŸalgaz arzına ihtiyaç duyacağı görülüyor. 2025 yılına gelindiÄŸinde, TürkAkım arz kapasitesi hariç arz açığının “OlaÄŸan senaryo” senaryosunda 16 milyar metreküp’e “Arz Fazlası” senaryosunda ise 37 milyar metreküp’e ulaÅŸacağı tahmin ediliyor. 2035 yılına gelindiÄŸinde ise söz konusu arz açığı “OlaÄŸan senaryo” senaryosunda 24 milyar metreküp’e, “Arz Fazlası” senaryosunda ise 40 milyar metreküp’e ulaÅŸacak.

Raporda yer alan verilere göre Bu ÅŸartlar altında Türkiye’nin TürkAkım tarafından saÄŸlanacak 15.75 milyar metreküp tutarındaki doÄŸalgaz arzından fayda saÄŸlayacağı açık. Hatta 2025 yılı sonrasında oluÅŸması beklenen arz açığı gözönüne alındığında, Türkiye’nin TürkAkım’dan daha yüksek miktarlarda doÄŸalgaz tedarik etmek istemesi de beklenebilir. 

Öte yandan TürkAkım projesinin inÅŸaat ve iÅŸletim aÅŸamalarında, Türkiye’nin enerji güvenliÄŸine saÄŸlayacağı katkıların yanı sıra, Türkiye’nin ulusal ekonomisi bakımından da saÄŸlayacağı katkılar olacağı raporda yer alıyor. Ä°ÅŸbu çalışma kapsamında projenin karasal boru hattı kısmının ekonomik etki analizi de yapıldı. Uygulanan metodoloji, doÄŸrudan, dolaylı ve zincirleme etkilerini analiz etti. DoÄŸrudan Ekonomik Etki, boru hattının inÅŸaatıyla iliÅŸkili istihdam, gelir ve katma deÄŸer hesaplamalarını içeriyor. Dolaylı Ekonomik Etki, boru hattının inÅŸası sırasında tedarikçi konumundaki yan sanayilerle iliÅŸkili istihdam, gelir ve katma deÄŸer deÄŸerlerini içerir. Zincirleme Ekonomik Etki ise boru hattı inÅŸaatıyla doÄŸrudan ya da dolaylı iliÅŸki içinde olan ÅŸirketlerin çalıs?anlarının kazançlarını ulusal ekonomi bünyesinde harcamasıyla ortaya çıkan ekonomik faaliyeti içerir.

TANAP
Türkiye için önemli doÄŸalgaz projelerinden bir tanesi de Trans Anadolu DoÄŸal Gaz Boru Hattı Projesi. Projesinin amacı, Azerbaycan’ın Hazar Denizi’ndeki Åžah Deniz 2 Gaz Sahası ve Hazar Denizi’nin güneyindeki diÄŸer sahalarda üretilen doÄŸalgazın öncelikle Türkiye’ye, ardından Avrupa’ya taşınması. TANAP, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleÅŸerek Güney DoÄŸal Gaz koridorunu oluÅŸturuyor.

Yine EDAM’ın raporuna yer alan verilere göre; Åžah Deniz II’nin 2018’den sonra Åžah Deniz I’den çıkarılan yıllık 9 milyar metreküplük doÄŸalgazın üzerine yıllık 17 milyar metreküplük bir kapasite eklemesi bekleniyor.23 Mevcut sözleÅŸmelere göre bu miktardan 6 milyar metreküp Türkiye’ye, 1’er milyar metreküp Bulgaristan ve Yunanistan’a taşınacak. Yıllık 16 milyar metreküp taşıma kapasitesinde sahip hattın taşıyacağı gazın geriye kalan 8 milyar metreküpü ise Ä°talya’ya ulaÅŸtırılacak. Söz konusu taşıma kapasitesinin kademeli olarak artırılarak önce yıllık 24, sonra 31 milyar metreküpe çıkarılması hedefleniyor. SOCAR Türkiye’ye Åžah Deniz II’den ilk doÄŸalgaz akışının 2018 yılında gerçekleÅŸtirileceÄŸini öngörüyor. Aynı yıl TANAP’ın da tamamlanarak Azerbaycan doÄŸalgazının Yunanistan ve Ä°talya’ya bir ya da iki yıllık bir farkla, en geç 2020 yılında ulaÅŸması hedefl eniyor.

Azerbaycan TANAP’ın kapasitesini Hazar’dan gelecek ek doÄŸalgazı taşımak üzere üç aÅŸamada yıllık 16 milyar metreküpten 31 milyar metreküpe çıkarmayı planlıyor. Bu yeni kaynaklar sayesinde, Åžah Deniz I ve II’den çıkan miktara ilaveten 2020 ve 2030’lu yıllarda Azerbaycan’ın elinde fazladan doÄŸalgaz olacak. Ayrıca AbÅŸeron, Ümid/Babek ve Azeri- Çırak- GüneÅŸli sahalarından yıllık 15 milyar metreküp ve Åžah Deniz III sahasından da yine yıllık 15 milyar metreküp doÄŸalgaz çıkarma olasılığı da söz konusu. TANAP Türkiye’nin kendi talebini karşılamasında ve bir enerji merkezine dönüÅŸmesinde son derece önemli bir rol oynayacak. Bununla birlikte, tarafların öncelikle kapasite ve maddi kaynak gibi meselelerin üstesinden gelmesi gerekiyor.